Yn ôl tystiolaeth Dr J. Geraint Jenkins yn ei lyfr Maritime Heritage: the ships and seamen of Southern Ceredigion, Gomer, 1982:
tudalen 111 “The port of Cardigan and, to a lesser extent, the riverside village of St. Dogmaels, developed into a very important shipbuilding centre and flourished tremendously, particularly during the first half of the nineteenth century. The following entries in nineteenth century Directories indicate how important the industry was in Cardigan.”
Ond wrth edrych ar ffurflenni’r cyfrifiad yn ystod y 19 ganrif, mae llawer mwy o enwau yn dod i’r golwg. Dyma ddarlun cywirach felly o’r niferoedd oedd yn gysylltiedig â’r diwydiant adeiladu llongau a’r diwydiannau atodol yn hanes tref Aberteifi.
Dyma’r enwau sydd gan Dr J. Geraint Jenkins mas o Gyfarwyddiadau Masnach y 19 ganrif:
Pigot’s Directory 1830
- Shipwrights: John Jones, St. Mary St; Evan Jones, Mwldan
- Blockmakers: William Phillips, Mwldan; Rees Rees, Mwldan
- Sailmakers: David Davies, Bridge St.; John Edwards, Bridgend; Jonathan Jones, High St.
- Anchor & Ships Smith: John Davies, Eben’s Lane
Pigot’s Directory 1835
- Shipwrights: John Evans, St. Dogmaels; James Jones, Mwldan; Evan Morgan, Mwldan
- Blockmakers: David Evans, St Dogmaels; Eli Griffith, St. Dogmaels; William Phillips, Mwldan; Rees Rees, Mwldan
- Ropemakers: David Davies, Bridge St.; William Humphreys, near Turnpike; Jones & co. Pendre
- Sailmakers: Thomas Edwards, Mwldan; Jonathan Jones, High St.
- Anchor & Ships Smith: John Davies, Eben’s Lane
Pigot’s Directory 1844
- Shipwrights: John Evans, St. Dogmaels; David Griffiths, Netpool; James James, Mwldan; William Jones, Netpool; David Owen, Netpool; John Williams, Netpool
- Blockmakers: David Evans, St. Dogmaels; Eli Griffiths, St. Dogmaels; William Phillips, Mwldan; Edward Williams, Mwldan
- Ropemakers: David Davies, Bridgend; Thomas Edwards, Bridgend; William Humphreys, Catherine Row; Thomas Jones, Quay St.
- Sailmakers: David Davies, Bridgend; James Edwards, Bridgend; Thomas Edwards, Bridgend; Lewis Jones, Mwldan
Slater’s Directory 1859
- Shipwrights: John Evans, St. Dogmaels; Samuel Jones Evans, Mwldan; David Griffiths, Netpool; William Jones, Netpool; David Owen, Netpool; Thomas Tucker, St Dogmaels; John Williams, Greenfield Row
- Anchor & chain cable manufacturers: David Davies, Bridgend; John Davies, Strand
- Blockmakers: Rees Rees, Quay St.; David Rowlands, Bridge St.; Edward Williams, Mwldan
- Ropemakers: David Davies, Bridgend; Thomas Edwards, Bridgend; Benjamin Humphreys, Pendre
- Sailmakers: David Davies, Bridgend; Thomas Edwards, Bridgend; Benjamin Humphreys, Pendre
Kelly’s Directory 1871
- Shipwrights: John Williams, Netpool; David Griffiths, Netpool
- Mast & blockmakers: David Rowlands, Quay
- Ropemakers: Benjamin & John Evans, Pendre
- Sailmaker: Lewis Evans, Mwldan
Worrall’s Directory 1875
- Shipwrights: Thomas Evans, St. Dogmaels; David Griffiths, Netpool; John Williams, Netpool
- Block, Mast & Spar makers: David Rowlands, Quay St.; Edward Williams, Netpool
- Ropemakers: David Griffith Davies, Bridgend; Thomas Edwards, Bridgend; Benjamin Evan, Pendre
- Sailmakers: Thomas Edwards, Bridgend; John Lewis, High St.
Slaters’ Directory 1880
- Shipwrights: Thomas Evans, St. Dogmaels; Thomas Tucjer, St. Dogmaels; John Williams, Greenfields; David Griffiths, Netpool
- Ropemakers: John & Benjamin Evans, Pendre
- Sailmakers: John Lewis, Eben’s Lane; Henry Thomas, Mwldan
Kelly’s Directory 1884
- Ropemakers: Cardigan Mercantile Co. Ltd., (Ship chandlers, rope makers and merchants); Benjamin & John Evans
Isod dyma’r enwau sydd yn ymddangos yng nghyfrifiadau 1841–1901. Cofiwch hefyd mai bob deg mlynedd y cyhoeddwyd y cyfrifiad. Roedd sawl un wedi dod a mynd rhwng bob cyfrifiad. Mae’r enwau hefyd yn cynnwys pobl perthnasol a restrwyd yng nghofnodion claddedigaethau mynwent yr Eglwys a mynwent y dre. Mae’r enwau yn dilyn trefn amser, wedyn enwau A–Y; oedran a chyfeiriad yr unigolion.
- Adeiladwyr llongau [shipbuilders]
- Adeiladwyr a chynllunwyr llongau [shipwrights]
- Adeiladwyr a Chynllunwyr llongau (rhai oedd yn feistri) [SHIPWRIGHT J]
- Adeiladwyr a chynllunwyr llongau – prentisiaid [shipwrights prentiss ]
- Gwneuthurwyr Angorau a gof llongau
- Gwneuthurwyr blociau
- Gwneuthurwyr hwyliau
- Gwneuthurwyr rhaffau
- Seiri llongau
1 Adeiladwyr Llongau [Shipbuilders]
- Evan Morgan, 1830 until 1835, ship & boatbuilder, Mwldan
- James James, 1835, ship & boat builder, Mwldan
- William Jones, 1841 /1861, 30, ship builder, Netpool
1851
- David Owen, 38, Pendre
- David Thomas, 28, Walkfach
- Evans, Samuel Jones, 1858, ship & Boat builder
1861 David Owen, 46, Pendre
1871
- John Williams, 36, Greenfield Row
- John Williams, 64, Greenfield Sq
- David Owen, 57, wedi ymddeol, Eben’s Lane
1881 John Williams, 52, diwaith, Greenfield Sq
- John Elias James, 1924.10.03, 68, shipping agent, St Mary’s Tce Devonia
2 Adeiladwyr a Chynllunwyr llongau [SHIPWRIGHTS]
- Catherine Davies, gwraig Owen, marw 26.4.1818, 75 oed
- David Morgan, 27.10.1818, 72 oed
- Margaret Evans, gwraig Samuel J., marw 6.2.1826, 90 oed
1841
- Thomas Evans, 1841, 40, /1851, Netpool
- Owen James, 20, Quay St
- Thomas Richards, 40, Upper Mwldan
- John Williams, 35, Greenfield Sq.
- Thomas Young, 20, Quay St
1851
- William Davies, 29, Catherine Row
- Thomas Harries, 52, St Mary’s Lane
- Thomas Isaac, 68, Lime kilns
- David Jones, 65, Greenfield Sq.
- Thomas Phillips, 19, Quay St.
- David Jones, marw ar 24.2.1853 at 31 oed
- John Griffiths, marw ar 4.12.1854, 77 oed
1861
- David Bowen, 20, Greenfield Sq
- Owen Davies, 16, prentis, Greenfield Sq
- Thomas Griffiths, 19, Greenfield Sq
- David Jones, 27, Greenfield Sq
- Thomas Phillips, 29, Bridge St
- Theophilus Rees, 29, Lower Mwldan
- David Williams, 15, Greenfield Sq
- John Williams, 26, Greenfield Row
- John Williams, 55, Greenfield Sq
- John Stephens, marw yn 1867, 45, yn Ciwba
1871
- William Evans, 48, St Mary’s Lane
- David Griffiths, 49, Pendre
- Griffith Griffiths, 23, Pendre
- John Griffiths 25, Pendre
- Daniel Harries, 54, Upper Mwldan
- Thomas Harries, 73, St Mary’s Lane
- William Jones, 68, Pwllhai
- David, Thomas, 48, Upper Mwldan
- David Williams, 26, Greenfield Sq
- David Williams, 75, Greenfield Sq
- George Williams, 45, Quay St
- William Jones, marw ar 1.06.1878, 76 oed
1881
- John Davies, 96, Pendre
- William Evans, 59, St Mary’s Lane
- John Griffiths, 35, William’s Row
- Thomas Griffiths, 37, St Mary’s Cottage
1891
- Owen Davies, 46, Greenfield Sq /1901
- David Jones, 57, Greenfield Sq
- David Thomas, 67, Mwldan Upper
- John Davies, marw 5.07.1904, 66, St Mary St
- David Jones, marw 8.02.1913, 76, Greenfield Sq
- John Jones, marw 15.02.1923, 59, Drawbridge
3 Adeiladwyr a Chynllunwyr llongau (rhai oedd yn feistri) [SHIPWRIGHT J]
1841
- David Davies, 45, shipwright J, Upper Mwldan
- David Griffiths, 45, shipwright J, Lower Mwldan
- David J. Griffiths,15, shipwright j, Quay St,
- John Griffiths, 60, shipwright J, Lower Mwldan
- James James, 50, shipwright wedi ymddeol, Quay St
- David Jenkins, 60, shipwright j, Quay St,
- David Jones, 15, shipwright J, Greenfield Row
- David Jones, 25, shipwright J, Lower Mwldan
- Thomas Jones, 20, shipwright J, Lower Mwldan
- Benjamin Joseph, 20, shipwright J, Upper Mwldan
- Peter Lewis, 45, shipwright J, Greenfield Sq
- James Thomas, 35, shipwright J, Greenfield Sq
- William Thomas, 50, shipwright J, Quay St,
- John Davies, 1871, 83, shipwright wedi ymddeol, Pendre
- David Griffiths, 1881, 59, shipwright mm, Pendre,
- David James, marw 20.06.1922, 82, shipwright wedi ymddeol, Feidrfair
4 Adeiladwyr a Chynllunwyr llongau – prentisiaid [SHIPWRIGHT’S PRENTISS]
1841
- Evan Jones, 20, Greenfield Row
- James Jones, 15, Greenfield Row
- Owen Jones, 15, Lower Mwldan
- Benjamin Lewis, 15, Lower Mwldan
- David Thomas, 15, Greenfield Row
- Owen Thomas, 18, Quay St
1851
- Ann Davies, 39, gwraig adeiladydd, Greenfield Sq
- Mary Jones, 26, gwraig adeiladydd, St Mary’s Lane
1861
- Hannah Jones, 42, gwraig adeiladydd, St Mary’s Lane
- Charlotte Griffiths, 67, gwidw adeiladydd, Upper Mwldan
- Frances Phillips, 75, gwidw adeiladydd, Lower Mwldan
- John Griffiths, 15, prentis adeiladydd, Pendre
1871
- Anne Davies, 61, gwidw adeiladydd, Greenfield Sq
- Joseph Rees, 67, wedi ymddeol, Eben’s Lane
5 Gwneuthurwyr Angorau a gof llongau [Anchor & ships smith]
O’r gwybodaeth a roddir yn y cyfrifiad [smith /gof] nid yw’n glir sawl un o’r rhain oedd yn gwasanaethu yn y diwydiant llongau.
1841
- John James, 30, smith, Greenfield Sq
- John Jones, 30, smith, Quay St
- Henry Thomas, Henry, 14, prentis, Quay St.
1851 John Griffiths, 17, smith, Lower Mwldan
1871 Evan Jenkins, 27, smith, St Mary’s Lane
1881
- David James, 38, smith, Strand
- William James, 24, smith, Strand
- John D. James, marw 11.5.1878, 58, Bridge Parade
- David James, marw 5.5.1893, 49, Strand
- John James, 11.7.1893, 81, Strand
6 Gwneuthurwyr Blociau [BLOCKMAKERS]
1830
- William Phillips, Mwldan
- Rees Rees, Mwldan/Stryd y Cei/Lower Mwldan tan 1861, 74 oed
1835 William Phillips, Mwldan
1841
- Michael Garnal, High St Red Cow
- Edward Williams, 30, Lower Mwldan tan1871 [Ned y Bloc]
1851
- John Davies, John, 16, Pendre
- David Rowlands, 36, St Mary’s Lane tan 1871
1861 William Garnon, 19, St Mary’s Lane
1871 William Rowlands, 29, Pwllhai. Marw 17.08.1879, 37 oed. Claddwyd ym mynwent y dref.
7 Gwneuthurwyr Hwyliau [SAILMAKERS]
- Evan Thomas marw 28.11.1828, 77 oed
1835 Thomas Edwards, jr. Bridge St.
- James Edwards marw 1.08.1839 94 ,oed, Bridge End
1841
- John Griffiths, 40, Lower Mwldan. Marw 2.05.1855, 59 oed
- David Thomas, 50, Lower Mwldan
- Jonathan Jones, marw 1.12.1843, 57 oed
1851
- John Bowen, 16, Quay St.
- William Edwards, 43, Pendre
- John Griffiths, 54, Quay St.
- John Ferrier Mathias, 1851, 19, prentis, St Mary St
- David Miles, 26, Greenfield Row/Netpool tan 1871, 48 oed
- Harry Thomas, 18, prentis, St Mary’s Lane
1861
- Lewis Jones, 31, High St
- Henry Thomas, 28, William St. Marw 2.08.1881 49 oed
- Jane Thomas, 18, Pontycleifion
- Thomas Thomas, 23, Cardigan Arms
- James Wigley, 17, prentis, St Mary’s Lane
1871
- William Jenkins, 18, Priory St.
- James Lewis, 24, St Mary’s Lane
- Thomas Jones, 16, prentis, Pendre
1881
- John Bowen, 44, Quay St.
- James Wigley, 35, Arthur’s Quay
- Thomas Harris, 68, Pwllhai
- Eleanor Miles, 44, wife, Green St.
8 Gwneuthurwyr Rhaffau [Ropemakers]
1830 Evan Griffiths, Pendre
1835 David Davies, Bridge St.
1841
- Thomas Jones, 25
- John Thomas, 55, Greenfield Row
- John Thomas, 20, Greenfield Row
- William Thomas, 25, Quay St
1851
- John Davies, 50, Strand
- John Evans, 18, Walkfach
- Evan Griffiths, 1851, Walkfach, marw 13.10. 1853
- William Havard, 34, Lower Mwldan
- William Humphreys, 52, Catherine Row
- Henry Jones, 32, Bridge St
- Thomas Jones, 39, Pendre
- David Lloyd, 71, Black Lion Lane
- John Thomas, 67, Walkfach
- John Thomas, 35, Walkfach
- John Thomas, 13, Walkfach
- William Thomas, 41 oed marw 20.09.1852
- Henry Harries, 67 oed marw 01.12.1854, Bridgend
- Mary Lewis, 60, gwidw, Lime Kilns; Quay House
1861
- Benjamin Evans (1842–12.15.1897), 55 oed, Pendre
- John Evans, (1861–4.1.1904), 65 oed
- Benjamin Humphreys, 24, Catherine Row
- John Thomas, 12, St Mary’s Lane
- Thomas Thomas, 18, St Mary’s Lane
- William Thomas, 16, UpperMwldan
- Hannah Thomas, 45, gwidw, Upper Mwldan
1871
- John Jones, 60
- Evan Jenkins, 20, Castle Court
- David Jones, 14, Greenfield Sq
- James Lewis, 14, St Mary’s Lane
1901 John James, 16, prentis, Middle Mwldan
9 Seiri Llongau [Ship’s Carpenter]
1851
- John Davies, 1851, 61, Pendre
- Joseph Rees, 1851–61, 47, High St 14
- David Jones, 17, prentis, Pwllhai,
- Evan Williams, 28, Pontycleifion
- John Williams, 45, Greenfield Sq
1861
- John Bowen, 16, prentis, Bridge St,
- John Davies, 48, Greenfield Sq
- William Evans, 38, St Mary’s Lane
- Daniel Harris, 50, Upper Mwldan
- William Jones, 58, Pwllhai
- Richard Morgan, 22, Green St Half Moon
- David Thomas, 38, Upper Mwldan
- John Thomas, 18, Upper Mwldan
1871
- John Augustus, 1871–1901, 32, Eben’s Lane
- Daniel Davies, 38, Chancery Lane Swan
- Daniel Davies, 22, diwaith, Greenfield Sq
- Thomas Griffiths, 27, Greenfield Sq
- David Jones, 37, Netpool
- James Williams, 32, Drawbridge
- James Williams, 22, Lower Mwldan
- David Evans, marw 11.9.1880, 41, Catherine Row
1881
- Daniel Davies, 32
- John Davies, 42, Netpool Cott
- Owen Davies, 36, Bridge Parade
- David Jones, 47, Netpool
- John Jones, 18, Netpool
- Thomas Jones, 21, Netpool
- David Thomas, 40, Upper Mwldan
- Evan Tucker, 1881–91, 57, William St
1891
- David Bowen, 1891/1901, 50, Greenfield Sq
- Thomas Harries, 60, St Mary’s Lane
- Sophia Jenkins, 22, gwraig saer, Upper Mwldan
1895 Thomas Jones, Queen’s Tce
1901
- Daniel Davies, 1901, 52, Queen’s Tce
- David Jones, 1901, 68, Greenfield Sq